Een werknemer aanwerven is zowel administratief als financieel een grote stap. Daarom zullen veel ondernemers liever een zelfstandige in dienst nemen die enkele uren of dagen per week in het bedrijf komt bijklussen. Een zelfstandige in dienst nemen mag, op voorwaarde dat er geen sprake is van schijnzelfstandigheid. In het andere geval kan de RSZ ingrijpen en komen aankloppen met achterstallige werkgevers- en werknemersbijdragen, forfaitaire verhogingen en interesten. Stel jezelf dus even de vraag of er al dan niet sprake is van schijnzelfstandigheid, want de inspecteurs doen dat ook.
Loondienst of zelfstandig? Om daarop het antwoord te vinden, zijn onderstaande drie vragen niet onbelangrijk. Toch moet ik ook het een en ander relativeren.
Zelfstandige of loondienst? De wil van de partijen
In de eerste plaats is het natuurlijk belangrijk dat jullie alle twee de wil hebben om op die manier samen te werken. Indien de tegenpartij liever als werknemer aan de slag gaat, dring je maar beter geen zelfstandig statuut op. Indien dat wel het geval is, zorg je ervoor dat die wil duidelijk vaststaat.
Neem daarom nooit met een mondelinge overeenkomst een zelfstandige in dienst, maar stel altijd een samenwerkingsovereenkomst op. Zorg dat de samenwerkingsovereenkomst voldoende benadrukt dat het gaat om een zelfstandige samenwerking. Het ontbreken van een geschreven document zal uiteraard nog niet meteen betekenen dat er sprake is van loondienst, maar voor de inspectie is het toch een eerste signaal dat een bijkomend onderzoek kan rechtvaardigen.
Het maakt overigens niet uit of de tegenpartij al dan niet over het zelfstandig statuut beschikt, want je kan ook als zelfstandige in loondienst werken.
Is er enkel sprake van een mondelinge overeenkomst? Dan kan dat een eerste signaal zijn dat het gaat om loondienst.
Loondienst of zelfstandig? Wel of geen vrijheid van werk
Kenmerkend aan een loondienst is dat een loonwerker zich moet schikken naar de instructies van zijn werkgever. Zelfs indien een medewerker dat niet de meest efficiënte manier van werken vindt. Een zelfstandige kan natuurlijk ook richtlijnen opgelegd krijgen, maar in de praktijk heeft een zelfstandige toch veel meer vrijheid om een opdracht uit te voeren. Een zelfstandige kan bijvoorbeeld zelf kiezen hoe hij het resultaat bereikt, wanneer hij pauze neemt en wanneer hij factureert.
Wil je het werk in een echt keurslijf gieten? Dan kan er sprake zijn van loondienst. Gaat het louter om richtlijnen? Dan hoeft er geen probleem te zijn en kan je gewoon een zelfstandige in dienst nemen. Let hier vooral op bij het opstellen van de samenwerkingsovereenkomst: leg niet al te strikte richtlijnen op en onderstreep ook de vrijheid die de zelfstandige heeft, door bijvoorbeeld geen verplichte werktijden mee te geven maar eerder te focussen op de vrije invulling “tijdens de kantooruren”.
Leg je wel heel veel regels en verplichtingen op, waardoor er van vrijheid van werk geen sprake meer is? Dan gaat het om loondienst en plaats je de werknemer op de loonlijst.
Loondienst of zelfstandig? Geen hiërarchie
Een werknemer is steeds onderhevig aan een bepaalde hiërarchie, terwijl een zelfstandige zijn eigen baas is. Een zelfstandige moet niet voortdurend verantwoording afleggen, netjes in de pas lopen, rapporteren en controles ondergaan. Natuurlijk dient de zelfstandige zich wel te schikken naar contractuele afspraken, maar die afspraken mogen niet zo ver gaan dat een zelfstandige in ondergeschikt verband werkt. In het andere geval moet je geen zelfstandige in dienst nemen, maar een werknemer.
Is er sprake van een duidelijke hiërarchie? Dan neem je geen zelfstandige in dienst, maar plaats je de werknemer op de loonlijst.
Aandachtspunten bij kwalificatie zelfstandige of loondienst
Uiteraard spelen nog talloze andere criteria een rol. Denk bijvoorbeeld aan concurrentiebedingen die het onmogelijk maken om te werken voor meerdere opdrachtgevers, het gebrek aan financieel risico, de vrijheid om personeel aan te werven, het werken met eigen bedrijfsmiddelen e.d.
In sommige sectoren zal men overigens nauwgezetter controleren dan elders. Vooral in de landbouw, schoonmaaksector, transportsector, bouwsector en bewakingssector voert men vaker controles uit. Natuurlijk omdat de inspecteurs ook wel weten dat daar de meeste inbreuken gebeuren. Ben je in een van deze sectoren actief? Overweeg dan nog nadrukkelijker of een zelfstandige in dienst nemen wel opportuun is.
In principe gaat men altijd uit van een vermoeden van schijnzelfstandigheid. Daarop is één uitzondering: schijnzelfstandigheid wordt niet vermoed wanneer je met familie samenwerkt. Dat is wel alleen het geval indien het gaat om familie tot in de derde graad of iemand waarmee je wettelijk samenwoont.
