Wanneer je een fout begaat tijdens de uitvoering van jouw opdracht, dan ben je aansprakelijk voor de schade die daaruit voortvloeit. Het kan daarbij gaan om contractuele aansprakelijkheid (fout in de uitvoering van de overeenkomst, bv. laattijdige levering), buitencontractuele aansprakelijkheid (fout buiten de uitvoering van de overeenkomst, bv. aanrijden van de brievenbus van de klant) en de strafrechtelijke aansprakelijkheid (bv. fraude). Het hoeft daarbij niet te gaan om een persoonlijke fout, want er is ook iets zoals de aansprakelijkheid voor de werknemer. Je aansprakelijkheid gaat heel ver en schadeclaims nemen al snel grote proporties aan. Het maakt daarbij niet uit of de bel het al dan niet doet, want schadeclaims vallen altijd met de deur in huis. Omdat dergelijke potentiële aansprakelijkheidsclaims als een zwaard van Damocles boven je hoofd hangen, is het aangeraden om de aansprakelijkheid van je bedrijf te beperken. Het favoriet instrument hierbij: de algemene voorwaarden.
Clausules die in zo’n beperkte aansprakelijkheid resulteren, noemen we exoneratiebedingen. En die clausules zijn aan een aantal geldigheidsvoorwaarden onderhevig.
Geldigheid van exoneratiebedingen
Naar Belgisch recht zijn exoneratiebedingen rechtsgeldig, maar ze moeten wel aan een aantal voorwaarden voldoen. In feite houdt het in dat het exoneratiebeding:
- Niet strijdig mag zijn met dwingende wetsbepalingen of regels van openbare orde;
- Niet de opzettelijke fout, fraude of bedrog mag exonereren;
- De overeenkomst niet mag uithollen.
Niet strijdig zijn met regels openbare orde of dwingende wetsbepalingen
Deze voorwaarde heeft voornamelijk betrekking op strenge regels ten aanzien van consumenten. Verboden ten opzichte van consumenten is bijvoorbeeld:
- Bepalen dat de onderneming niet aansprakelijk is voor haar eigen opzet of grove schuld of die van haar aangestelden (de aansprakelijkheid louter beperken is wel toegestaan);
- Bepalen dat de onderneming niet aansprakelijk is voor de niet-uitvoering van een van de voornaamste contractuele verbintenissen (de aansprakelijkheid louter beperken is wel toegestaan);
- De wettelijke aansprakelijkheid bij overlijden of bij een lichamelijk letsel van de consument uitsluiten of beperken, zelfs bij een lichte fout;
- Een exoneratiebeding opnemen dat de wettelijke rechten van de consument op onredelijke wijze beperkt of uitsluit bij een gehele of gedeeltelijke wanprestatie door de onderneming;
- Een exoneratiebeding opnemen dat een kennelijk onevenwicht schept tussen de onderneming en de consument.
Daarnaast zijn er ook in de bredere zin dwingende wetsbepalingen die exoneratiebedingen uitsluiten. Het gaat bijvoorbeeld om het verbod om zich te exonereren voor verborgen gebreken of het verbod van de architect om zich te exonereren van zijn tienjarige aansprakelijkheid.
Niet exonereren voor opzettelijke fout, fraude en bedrog
Het is eveneens niet toegestaan om zich te exonereren voor de eigen:
- Opzettelijke fout;
- Fraude;
- Bedrog.
Vooral het woord ‘eigen’ is hierbij niet onbelangrijk, want de onderneming mag zich wel exonereren voor de zware fout of opzettelijke fout van medewerkers of vertegenwoordigers. Maar, ten opzichte van consumenten, is dat laatste dan weer niet toegestaan.
Het exoneratiebeding mag de overeenkomst niet uithollen
Een exoneratiebeding mag niet zomaar elke betekenis of zin van de overeenkomst ontnemen. In de praktijk mag je je dus niet exonereren voor essentiële verbintenissen aan de overeenkomst.
Een veelvoorkomend voorbeeld van zo’n ongeldig exoneratiebeding vind je in de betaalde vestiaires in het uitgaansmilieu. Daar hangt vaak een bordje waarop staat “Wij zijn niet aansprakelijk voor verlies of diefstal”. Aan allen die zich geëxonereerd hebben: proficiat! Maar dat maakt de exoneratie nog niet geldig, integendeel. Want in dit geval holt het de overeenkomst inderdaad uit. Het gaat immers om een vorm van bewaargeving met twee essentiële verbintenissen: bewaken en teruggeven. Zich exonereren voor een van deze verbintenissen, zou de overeenkomst uitholen. Zo’n bordjes mag je dus gerust negeren.
Wat als het exoneratiebeding ongeldig is?
Dan is het exoneratiebeding nietig en wordt het voor niet-gelezen gehouden. Het zorgt er met andere woorden niet voor dat de overeenkomst zelf ongeldig is, maar dat enkel het ongeldig exoneratiebeding wordt geschrapt.
Welke exoneratiebedingen zijn er?
Er zijn verschillende manieren om je in de algemene voorwaarden van je aansprakelijkheid te ontdoen. Zij moeten dan resulteren in een beperkte aansprakelijkheid of de aansprakelijkheid volledig uitsluiten. Dit is mogelijk voor zowel de contractuele als de buitencontractuele aansprakelijkheid van je bedrijf.
Uitsluiten van specifieke vormen van aansprakelijkheid
Meestal staan in de algemene voorwaarden verschillende clausules die expliciet aanhalen waarvoor de onderneming niet aansprakelijk is. Dit gaat bijvoorbeeld om een “laattijdige levering” of om “gevolgen door het niet meedelen van informatie door de klant”. Belangrijk hierbij is dat het een en ander ondubbelzinnig en duidelijk wordt weergegeven, want rechters interpreteren dergelijke clausules altijd in het nadeel van degene die zich van zijn aansprakelijkheid ontdoet.
Fraude, bedrog en zware fout
Door de strikte regels die hieraan verbonden zijn, zullen de algemene voorwaarden extra aandacht moeten schenken aan bedrog, fraude en zware fouten. Denk daarbij aan clausules die het begrip zware fout (waarvoor men zich niet kan exonereren) helpen te interpreteren. Maar ook aan clausules die bepalen dat de onderneming “enkel voor zware fouten” aansprakelijk is.
Aansprakelijkheid beperken volgens auteur van de fout
Een andere manier waarop de algemene voorwaarden de aansprakelijkheid beperken, is door de aansprakelijkheid voor fouten van derden uit te sluiten. In B2B-relaties zal de aansprakelijkheid voor de zware fout van werknemers en aangestelden bijna altijd contractueel worden uitgesloten. Maar ook ten opzichte van fouten van onderaannemers of andere derden zal de onderneming haar aansprakelijkheid meestal wel beperken.
Gevolgen van de aansprakelijkheid beperken
Wanneer iemand aansprakelijk is, is die partij gehouden om de schade te vergoeden. Om de gevolgen van een eventuele aansprakelijkheid te beperken, worden er opnieuw exoneratieclausules aan de algemene voorwaarden toegevoegd. Deze clausules zullen dan bepalen tot welke hoogte de onderneming de schade moet vergoeden. Het kan bijvoorbeeld gaan om een maximumbedrag, vaak opgesteld in functie van de aansprakelijkheidsverzekering, maar het zal meestal ook de immateriële, indirecte en gevolgschade (bv. winstderving of verlies van een klant) uitsluiten.
Keuzevrijheid schadelijder beperken
Wanneer iemand schade lijdt, moet de integrale schade door de onderneming worden vergoedt. Daarbij wordt in eerste instantie nagegaan of herstelling mogelijk is. Indien dit niet het geval is, moet de onderneming de volledige schade vergoeden.
In de algemene voorwaarden kan je hierover opnieuw afspraken maken. Is herstellen toevallig één van jouw specialiteiten? Dan stel je in je algemene voorwaarden dat de herstelling moet worden uitgevoerd door jouw onderneming en dat een verdere vergoeding van de schade niet mogelijk is. Ten aanzien van consumenten zijn zo’n clausules echter ongeldig: zij behouden steeds hun keuzerecht en hun recht op een aanvullende schadevergoeding.
Beperken van duurtijd vordering
Net zoals alle andere vorderingen zijn ook aansprakelijkheidsclaims onderworpen aan de wettelijke verjaringstermijnen. Het is hierbij verboden om de wettelijke verjaringstermijnen uit te breiden, maar ze mogen wel worden ingekort. In de algemene voorwaarden mag je dus perfect bepalen dat aansprakelijkheidsclaims binnen 1 jaar na het ontdekken ervan moeten worden voorgelegd aan de bevoegde rechter.
Opstellen algemene voorwaarden is geen sinecure
Het opstellen van geldige exoneratieclausules is niet eenvoudig. Er zijn veel regels waarmee je rekening moet houden en uiteraard regelen algemene voorwaarden meer dan alleen de aansprakelijkheid. ‘Maar Gertje, dat is toch geen plobreem? Ik neem toch gewoon de voorwaarden van een concurrent over?’ Op het internet circuleren er inderdaad honderden versies waarbij de een nog minder correct is dan de ander. Veel succes met de schapen van de bokken te scheiden.
Exonereren en studeren en proberen? Ook dat is geen goed idee, want het moet meteen helemaal juist zijn. Daarom dan ook mijn advies: laat je hiervoor altijd bijstaan door een jurist of advocaat en neem vooral geen voorwaarden over van concurrenten.
